Oczyszczanie (płukanie) zatok

Popularne płukanie zatok słoną wodą wywodzi się z technik jogi. A technika oczyszczania zatok nazywana jest Jala Neti, chociaż znana jest także pod nazwami Neti lub Jalaneti. Nie jeden z czytelników pomyśli w tym miejscu, że joga to nie dla niego, ale warto zapoznać się z tym artykułem ze względu na pozytywne efekty przy schorzeniach takich jak zapalenie zatok, alergie, bóle głowy i stres.

Tradycyjnym naczyniem służącym do przepłukania zatok jest nasz imbryk do herbaty, lub inne naczynie w kształcie konewki. Można zakupić też specjalnie do tego celu przyrządy. Innym rozwiązaniem jest zakup gumowego wlewnika dostępnego w większości aptek.

Dla osób, które nie znają budowy i zasad funkcjonowania zatok, czynność polegająca na wlewaniu do nosa słonej wody może się wydawać abstrakcyjna. Pozyskanie tej wiedzy rozwiewa wszelkie wątpliwości i obawy.

Pierwszą linią obrony przed drobnoustrojami i wirusami jest nasz nos, pełni on rolę wielostopniowego filtra. Pierwszym filtrem na linii oczyszczania powietrza są drobne włoski zwane „cilia”. Zadanie ich polega na wychwytywaniu większych cząstek kurzu. Oczyszczają się one podczas oddychania, jak również przy wydmuchiwaniu nosa. Jak o każdy filtr należy dbać, także i o nos; i gdy zanieczyszczeń jest za dużo nos należy wypłukać wodą. Kanał nosowy pokryty jest lepką warstwą śluzu, do którego przylepiają się mniejsze zanieczyszczenia i bakterie. Organizm usuwa tak zabrudzony śluz poprzez wydmuchanie, wykasłanie lub jak to czynią zazwyczaj dzieci jest przełykany.

Drugim stopniem naszego filtra są zatoki, które dysponują specyficznym mechanizmem produkującym śluz. Mechanizm ten uruchamiany jest, gdy „załapiemy” infekcję. Okres wzmożonej produkcji śluzu nazywa się zapaleniem zatok i może być on krótkotrwały lub chroniczny.

Mechanizm ten może zawodzić, jeśli wskutek zaniedbań (głównie dietetycznych) doprowadzimy do nagromadzenia w zatokach starego śluzu. Jest to doskonała pożywka dla bakterii, które mają ułatwione zadanie w przypadku infekcji. Oprócz tego zalegający śluz jest przyczyną bólów głowy i zatok, osłabionego smaku i powonienia, pogorszonego samopoczucia.

W takich przypadkach wystarczy wykonać jala neti. Można też rozważyć wykluczenie z diety produktów śluzotwórczych.

Inną bardzo znaczącą funkcją nosa jest „klimatyzacja” całego ciała. Nos odpowiada między innymi za regulację temperatury i wilgotność wdychanego powietrza – najzdrowiej jest oddychać przez nos, a nie przez usta. Regularne oczyszczanie nosa ze śluzu i innych zabrudzeń pomaga odpowiednio regulować przez nos wilgotność i temperaturę, a to z kolei przyczynia się do pozbycia się zatkanego nosa, „wiecznego kataru”, czy nieprzyjemnej suchości w nosie.

Oczyszczenie zatok

Oczyszczanie zatok przeprowadzane jest na trzy sposoby o rosnącym stopniu trudności.

Pierwszy sposób nie należy do trudnych, drugi jest nieco bardziej skomplikowany – stosujemy go po dostatecznym opanowaniu sposobu podstawowego (pierwszego). Natomiast trzeci najbardziej skomplikowany należy stosować i uczyć pod okiem doświadczonego instruktora.

Podczas oczyszczania najlepiej nie dopuścić, aby woda przedostała się do trąbki Eustachiusza, co może się zdarzyć przy nieprawidłowym oddychaniu bądź po zabiegu, podczas osuszania zatok, jeśli będziemy zbyt silnie wydmuchiwać nos. Na szczęście nie jest to groźne, powoduje jedynie krótkotrwały dyskomfort. W takich przypadkach należy osuszyć dokładnie ucho ciepłym powietrzem z suszarki.

Jala neti usunie cały brud i bakterie z wnętrza nosa i zatok. Jak powszechnie wiadomo ciepła woda bez trudu rozmiękcza i usuwa wewnętrzne złogi, za to pewnie nie wszyscy wiedzą, że dzięki sile grawitacji i efektowi Venturiego podczas jala neti wytwarza się podciśnienie, co umożliwia dokładne oczyszczenie wszystkich zakamarków. Jest to sposób naturalny i prosty, a przy tym niezwykle skuteczny.

Nie ma przeciwskazań co do stosowania tej metody przy zapaleniu zatok i dużej ilości śluzu. Po kilku chwilach od rozpoczęcia zabiegu odczujemy wyraźną ulgę. Szczegółowe badania wykazują, że dzięki efektowi osmozy i zjawiskom kapilarnym, jala neti oczyszcza również naczynia krwionośne nosa.

Przygotowanie do zabiegu:

Na początku należy przygotować odpowiedni płyn. Potrzebne do tego będzie emaliowany (najlepiej ceramiczny lub szklany) garnek, do którego wlewamy czystą (najlepiej przefiltrowaną) wodę. Dodajemy do niej sól (najlepsza morska, ale można zastosować też inny jej rodzaj) w stosunku jedna płaska łyżeczka soli na ½ litra wody (otrzymamy roztwór miej więcej o stężeniu 0,9% - czyli bardzo zbliżony do stężenia soli w ludzkiej krwi). Sól musi się dokładnie rozpuścić w wodzie. Tak przygotowany roztwór można podgrzać, by nie doznać „szoku termicznego” przy płukaniu zatok. Temperaturę wody najlepiej sprawdzać na wewnętrznej części przedramienia.

Spróbuj wodę i wypluj – po kilku próbach będziesz w stanie rozpoznać właściwą mieszankę po smaku. Upewnij się, że sól rozpuściła się w całości.

Sposób pierwszy płukania zatok:

Na tym etapie woda wpływa jednym nozdrzem do miejsca, gdzie podczas oddychania spotykają się strumienie powietrza wpływające lewym i prawym nozdrzem, następnie do tyłu, do środkowej jamy nosowej, po czym wypływa drugim nozdrzem. W ten sposób woda przepływa przez przednią i środkową jamę nosową. Woda nie powinna spływać ani do gardła, ani do ust. Przy prawidłowo wykonanym jala neti nie ma praktycznie żadnych odczuć, gdyż woda jest tej samej temperatury co ciało, a stopień zasolenia taki sam jak dla krwi. W efekcie praktycznie nie zauważymy przepływu wody przez nos.

Oczyszczanie zatok – sposób 1

Wlej 1/2 litra wody do wlewnika, zawieś go na szafce nad zlewem. Pochyl się nad zlewem i oprzyj się o niego łokciami. Głowę ustaw tak jakbyś patrzył się na dno zlewu – czubek nosa powinien być najniższym punktem głowy. Głowę przekręć w prawo, jakbyś patrzył w bok – lewe nozdrze powinno być najniższym punktem nosa.

Delikatnie dociśnij końcówkę wlewnika do prawego nozdrza, tak by szczelnie przylegała. Oddychaj delikatnie przez otwarte usta. Nie przełykaj (ślina może wypływać przez otwarte usta), nie wydmuchuj nosa, nie śmiej się, nie rozmawiaj, żeby nie wywołać ruchu powietrza, podczas gdy woda przepływa przez nos.

Powoli otwórz kranik, zwróć uwagę, by końcówka szczelnie przylegała do nozdrza. Woda powoli napełni nos i po kilku sekundach zacznie wypływać drugim nozdrzem. Oddychaj przez usta spokojnie i delikatnie.

Gdy skończy się woda, odejmij końcówkę od nosa. Opuść nos w dół, pozwól, by wypłynęła woda. Następnie bardzo delikatnie wydmuchnij powietrze nosem, by usunąć wodę i śluz.

Ważne: na tym etapie wydmuchuj nos bardzo delikatnie, w przeciwnym razie woda dostanie się do ucha. Nie zatykaj nosa, by nie wytwarzać dodatkowego ciśnienia. Nie trzeba też robić tego dokładnie.

Nalej do wlewnika 1/2 litra wody i powtórz kroki 2–4 zmieniając ustawienie głowy, by woda wpływała przez lewe nozdrze, a wypływała przez prawe. Gdy skończy się woda, osusz wstępnie nos.

Jeśli nos jest wciąż zatkany możesz kontynuować oczyszczanie pierwszym sposobem bądź przejść do sposobu drugiego – może się zdarzyć, że całą procedurę trzeba będzie powtórzyć kilkakrotnie.

Stosuj zawsze tyle samo wody do płukania w jedną i drugą stronę. Wielokrotna zmiana przepływu wody daje lepsze efekty niż jednorazowe płukanie w jedną i drugą stronę. W ten sposób skuteczniej usuwamy śluz.

Sposób drugi

Oczyszczanie zatok – etap 2 i 3

Po opanowaniu pierwszej formy oczyszczania zatok możemy przejść do sposobu drugiego i trzeciego. Na tym etapie woda przepływa przez wszystkie jamy nosa, w dół i w głąb do jamy nosowo-gardłowej i wypływa przez usta. W ten sposób jeszcze intensywniej oczyszczamy wszystkie kanały nosowe. Warto zwrócić uwagę, że jala neti nie powoduje żadnych nieprzyjemnych odczuć, nie upośledza też funkcji zatok i nosa.

Drugi sposób jala neti jest trudniejszy, za to daje silniejsze efekty. Najlepiej, jeśli pierwsze próby wykonamy pod okiem doświadczonego instruktora, jednakże wiele osób opanowało ten etap samodzielnie.

  Najpierw oczyść nos: 1 litr wody według pierwszego sposobu, by oczyścić przednie zatoki. Drugim litrem wody wypłucz zatoki według sposobu drugiego. Nie ma potrzeby osuszać zatok między jedną a drugą turą. Wystarczy delikatnie wydmuchać powietrze nosem, by usunąć wodę.

Podczas drugiej tury – gdy woda przepływa z jednego nozdrza do drugiego – delikatnie wciągamy wodę nosem, a gdy zbierze się jej wystarczająco dużo w ustach, wypluwamy ją. Najlepiej wykonać to na jednym, powolnym wdechu „bąbelkując” przepływającą nosem wodę. Nie wciągaj wody gwałtownie, bo dostanie się do ucha. Jeden głęboki wdech nosem wciągający wodę do ust i wypluj ją. Jak nabierzesz wprawy, wystarczą jedno lub dwa takie wciągnięcia na pół litra wody! Powtórz dla drugiego nozdrza. Możesz wykonać kilka tur według sposobu drugiego, jeśli czujesz taką potrzebę.

Chociaż nie jest to niebezpieczne, nie należy przełykać wciąganej w ten sposób wody. W przypadku sposobu drugiego należy bardzo starannie osuszyć nos, jako że na tym etapie do zatok dostaje się dużo więcej wody. Osuszanie należy powtarzać aż do skutku, by w zatokach nie została woda, która może spowodować czasowe podrażnienie.

Drugi sposób działa silniej niż pierwszy, w większym zakresie czyści tylne zatoki i jest bardziej skuteczny przy zapaleniu zatok, kaszlu i problemach z gardłem.

Trzeci sposób

(z uwagi na jego trudność przedstawiamy jedynie krótki opis)

Trzeci sposób jest trudniejszy i bardziej zaawansowany niż pierwszy i drugi. Na tym etapie bierzemy słoną wodę do ust i wysmarkujemy ją nosem. Dla początkującego będzie to zdecydowanie trudne zadanie. Niektóre osoby, przynajmniej przy pierwszych próbach, zwracają uwagę na nieprzyjemne doznania.

Sposób trzeci daje podobne efekty, jednak są one dużo silniejsze. Pamiętaj o właściwej kolejności: najpierw 1 litr wody sposobem pierwszym, potem 1 litr wody sposobem drugim, następnie płuczemy usta i gardło słoną wodą, aby patogeny (szkodliwe baterie) nie przedostały się z ust do nosa i dopiero wtedy przechodzimy do sposobu trzeciego.

Także na tym etapie należy zwrócić szczególną uwagę na dokładne osuszenie nosa. I najlepiej, aby pierwsze próby wykonywać pod okiem doświadczonego instruktora.

Osuszanie nosa

Dobre osuszenie nosa to bardzo ważny element jala neti. Nie wolno go zaniedbać. Osoby z podwyższonym ciśnieniem powinny zachować ostrożność. Jeśli przy osuszaniu nosa zacznie ci się kręcić w głowie, powinieneś osuszać nos w pozycji wyprostowanej.

Najpierw wykonaj skłon tułowiem: patrzysz na podłogę, a nos jest najniższym punktem głowy. W tej pozycji pozostań przez 10–20 sekund, pozwól by woda swobodnie wypływała z nosa. Następnie zdecydowanym ruchem przyciągnij brodę do klatki piersiowej, patrz na swoje uda, i wykonaj krótki i delikatny wyrzut powietrza nosem. Nie zatrzymując się, zadrzyj głowę, by spojrzeć przed siebie i znowu wyrzut powietrza. Przekręć głowę w lewo, potem w prawo – w każdej pozycji wyrzut powietrza nosem, który z początku powinien być krótki i delikatny, a w miarę osuszania zatok coraz silniejszy i dłuższy. Wykonaj kilkanaście razy.

Wyprostuj się i zacznij szybko oddychać przez nos. Pierwsze kilkanaście oddechów przez oba nozdrza, umiarkowanie, z nieznacznym podkreśleniem wydechu. Następnie zamknij prawe nozdrze i wykonaj kilka szybkich oddechów przez lewe nozdrze. Wykonaj ćwiczenie w drugą stronę. Zakończ oddychaniem przez oba nozdrza.

Trzymaj przez chwilę w ustach gorącą wodę, aby rozgrzać zatoki, wodę po chwili wypluj. Wróć do osuszania.

Pomocne są również ćwiczenia fizyczne, które poruszą wodę pozostającą w zatokach, na przykład skłon tułowia do przodu i na boki, świeca, mostek, stanie na rękach. Po ćwiczeniach wróć do osuszania.

Powyższe działania powinny oczyścić i osuszyć nos. Jeśli czujesz, że w nosie wciąż jest woda, powtórz całe osuszanie. Nieprawidłowe osuszenie może wywołać kilkugodzinne objawy jak przy gorączce. Jeśli zostawisz brudną wodę w zatokach lub trąbkach Eustachiusza, może to doprowadzić do infekcji.

Częstotliwość zabiegu

Czystość zatok ma ogromne znaczenie, dlatego należy wykonywać je regularnie. Przebywanie w miejscach zapylonych, sprzyja zabrudzeniu zatok, dlatego wskazane jest czyścić zatoki codziennie przed snem. W przypadku przeziębienia zwiększ częstotliwość do 3–4 razy dziennie, co przyniesie dużą ulgę, pod warunkiem, że dokładnie osuszymy zatoki po każdym zabiegu i że taka częstotliwość nie wywoła krwawienia z nosa. Gdy uporasz się z zapchanym nosem, zmniejsz częstotliwość zabiegów.

Zabieg Jala neti zaleca się wykonywać z samego rana, tuż po przebudzeniu, co usunie nocną ociężałość i przygotuje ciało i umysł na dzień pełen oddychania. Jednak jeśli mieszkasz lub pracujesz w zapylonym środowisku, wskazane jest wykonywanie tego zabiegu częściej najlepiej zaraz po powrocie do domu.

Innym wskazaniem jest wykonywanie Jala neti po posiłkach. Jeżeli to możliwe zaleca się płukanie zatok przeprowadzać:

• po przebudzeniu,

• przed śniadaniem,

• w południe,

• przed obiadem

• tuż przed snem

Najczęstsze problemy

Zapchany nos

Jeśli po 15–20 sekundach woda nie wypływa drugim nozdrzem, zanim uznasz, że masz zapchany nos, zrób co następuje:

• rozmasuj i zrelaksuj obszar twarzy i nosa

• sprawdź, czy nie zatykasz końcówki wlewnika dociskając ją do wewnętrznej ścianki nosa – ustaw końcówkę w linii prostej z kanałem nosowym i nie wciskaj jej zbyt głęboko

• upewnij się, czy zawiesiłeś wlewnik na odpowiedniej wysokości – przynajmniej 1 metr nad pochyloną głową

• sprawdź, czy nie wciągasz wody do gardła

• szczelnie dociśnij pogrubioną końcówkę do nosa, by woda nie wyciekała

• sprawdź, czy woda ma właściwą temperaturę – zimna woda powoduje obkurczanie kanałów nosowych

Krwawienie z nosa

Krwawienie z nosa może pojawiać się przy pierwszych próbach u osób z wysokim ciśnieniem oraz jeśli wnętrze nosa jest bardzo wrażliwe bądź podrażnione. W takich przypadkach należy zasięgnąć porady. Krwawienie może być również oznaką przemęczenia i niewyspania. Zregeneruj siły, a kiedy krwawienie ustąpi, wykonaj jala neti.

Krwawienie z nosa może być związane z chronicznym zapaleniem zatok, długotrwałym przyjmowaniem kortyzonu, częstym kontaktem z substancjami toksycznymi, nadmiernym stresem lub wysokim ciśnieniem.

W takich przypadkach, postępuj zgodnie z opisem, jednak zwróć szczególną uwagę na:

• Zawsze używaj najczystszej wody i soli (najlepiej morskiej).

• Nigdy nie stosuj wody zbyt ciepłej lub zbyt słonej.

• Nigdy nie wydmuchuj nosa zbyt intensywnie.

• Nie pozostawaj długo w skłonie do przodu przy osuszaniu nosa.

• Nie wykonuj jala neti częściej niż raz dziennie bez zasięgnięcia porady.

Jeśli krwawienie wystąpi podczas lub po jala neti, stosuj zabiegi co drugi dzień, albo zasięgnij fachowej porady.

Woda spływa do gardła

Zdarza się to dość często przy pierwszych próbach. Jeśli robisz jala neti sposobem pierwszym nie wciągaj wody do gardła. Właśnie na tym polega sposób drugi – wodę wpływającą nozdrzem należy na wdechu wciągnąć do gardła, a na wydechu wypluć ustami. Tak więc nie stanie się nic złego, jeśli woda przez przypadek spłynie do gardła podczas pierwszego etapu. Trzeba ją tylko wypluć.

Jeśli woda niepotrzebnie przedostaje się do gardła, może to być spowodowane:

• Nadmiernym pośpiechem i zdenerwowaniem.

• Ułożeniem głowy bądź końcówki wlewnika pod nieprawidłowym kątem.

• Oddychaniem przez nos, rozmawianiem lub przełykaniem podczas oczyszczania.

• Wciąganiem zamiast wydmuchiwaniem wody przy zmianie stron.

• Dużą ilością śluzu blokującą zatoki, co w rezultacie działa jak tama – woda podnosi się i cofa do gardła zamiast wypłynąć drugim nozdrzem.

Aby temu zaradzić wykonuj zabieg zrelaksowany i powoli, ustaw głowę pod odpowiednim kątem (poproś ewentualnie o pomoc drugą osobę). Pamiętaj, by usta trzymać otwarte, szczęki i policzki rozluźnione. Oddychaj spokojnie ustami.

Ból głowy

Jeśli podczas czyszczenia zatok pojawia się ból głowy, w większości przypadków jest on wywołany zdenerwowaniem, napięciem lub strachem. Wykonaj kilka zabiegów, nabierzesz doświadczenia, przestaniesz się stresować i ból przestanie się pojawiać.

Jeśli ból pojawia się po procedurze oczyszczenia, może to wynikać z niedostatecznego osuszenia zatok, albo zbyt silnego wydmuchiwania nosa podczas osuszania.

Pamiętaj!

Osuszanie należy przeprowadzać z dużym wyczuciem. Lepiej dłużej i delikatnie, niż za mocno. Stopniowo zwiększaj siłę, z jaką wydmuchujesz powietrze.

„Pykanie” w uszach

Zdarza się czasami, że podczas jala neti „pyka” w uszach. Nie należy się tym przejmować, to nic poważnego. Dźwięk powstaje w wyniku zmian ciśnienia w trąbce Eustachiusza wywołanych wodą przepływającą przez zatoki. Woda usuwa śluz, zatoki się odtykają i przywracana jest równowaga.

„Pykanie” w uszach może też występować przy wydmuchiwaniu wody i osuszaniu nosa. Pojawia się wówczas „piszczący” dźwięk spowodowany kilkoma kroplami wody. To znak, że za mocno wydmuchujesz powietrze. Rób to delikatniej. Na koniec nie zapomnij dokładnie wysuszyć ucha suszarką.

Odczuwalny wzrost ciśnienia w zatokach i uszach

To częsty objaw przy pierwszych próbach u ludzi z bardzo zabrudzonymi zatokami. Trzeba przez to przejść, aż woda rozpuści i usunie nagromadzony śluz. Wykonaj zabieg kilkakrotnie, naprzemiennie przepuszczając wodę, na pewno odczujesz ulgę.

Szczypanie w nosie

Jeśli odczuwasz szczypanie bądź pieczenie w nosie:

• kiedy rozpoczynasz zabieg, po prostu nie jesteś przyzwyczajony – przejdzie po kilku zabiegach

• dodałeś za mało soli – użyj właściwej proporcji (1 płaska łyżeczka na pół litra wody) i dobrze wymieszaj

• woda jest za ciepła – zawsze przed płukaniem sprawdź temperaturę wody

• woda jest zbyt słona – użyj właściwej proporcji

• woda jest zanieczyszczona – używaj świeżej wody źródlanej (nie musisz jej przegotowywać)

• zabrudzony wlewnik – między zabiegami przechowuj wlewnik w pudełku, utrzymuj w czystości stosując się do zaleceń producenta, po umyciu i przed użyciem płucz wodą z octem, by usunąć detergenty

• miarka lub garnek, w którym podgrzewałeś wodę zawiera toksyczne substancje – stosuj wyłącznie garnki szklane bądź emaliowane (z nieuszkodzoną emalią!).